Verruiming van bewustzijn
Wat ik bijzonder vond aan de conference van Peter Pannenkoek op oudejaarsavond, was de manier waarop hij speelde met verschillende werkelijkheden die door elkaar heen, naast elkaar kunnen bestaan. Het grappige en absurde was voor mij zijn rode draad, dat iedereen zijn of haar werkelijkheid voor de enige en juiste houdt. Daar spreekt geloof en vertrouwen uit in ieder geval. Maar komen we nader tot elkaar? Op elke spirituele weg is het allereerst van belang leerling te willen zijn. In een soefi geschrift lezen we dat op de spirituele weg de leerling dat deel aarde, water, vuur en lucht onder ogen moet zien. Dat bestaat in de mens, dus moet hij weten wie hij is, zijn goede kanten kennen en ook zijn minder goede die bezwarend werken en doen struikelen. Hoe meer de mens zich zuivert, hoe meer zijn hart gepolijst wordt en hoe meer licht het zal kunnen weerkaatsen.
We leven in een tijd van grote veranderingen en transitie. Dat brengt uitdagingen en kansen om ons zelf opnieuw uit te vinden en daarmee een andere balans kunnen vinden met elkaar en naast elkaar: immers een harmonieus mens - ondanks s 'levens verwarrende wegen, heeft een zekere onverstoorbaarheid verworven. In het zelfde soefigeschrift lazen we dat we als leerling zelf een innerlijke omwenteling moeten maken, en uiteindelijk zal dat de vrucht opleveren om makkelijker mee te kunnen bewegen met veranderende tijden, alleen dat gaat niet zonder inspanning. Helaas.
Deze roerige tijden ontsluiten niettemin zoveel boeiende en andere manieren van kijken en inzichten die mij hoop geven. Een mooi voorbeeld is de documentaire met de titel reference man. Het stelt de eenzijdige blik aan de kaak die jarenlang gehanteerd werd in allerlei onderzoeken. Maakt eigenlijk niet uit welk testonderzoek, over medicijnen en aandoeningen, veiligheid en voedingsmiddelen. Het ijkpunt was altijd in dit soort testen een witte man van ongeveer 1,75 meter lang en 80 kilo. Dat is niet alleen hinderlijk maar ook gevaarlijk en sluit zoveel variabelen en diversiteit uit en is daarom niet houdbaar meer.
In het boek Verruiming van Bewustzijn legt Hazrat Inayat Khan uit wat verruiming van het bewustzijn is en hoe dat te doen. Hij gebruikt soms hele eenvoudige en daarom zeer verhelderende metaforen om aan te duiden hoe dit proces in zijn werk gaat. In de Esoterische school van de Inayatiya's zijn er 4 kern begrippen die de stappen vormen om tot een mate of meer, in deze verruiming te geraken, te verwerven en te behouden ook.
De eerste stap en zeker noodzakelijk te verwerven is concentratie. Het gericht zijn op 1 ding en dat kan via het verrichten van een handeling of herhaling van bepaalde woorden. Het voor mij meest interessante is dat HIK stelt dat het geheugen ook een soort van opslagplaats is van een aannemer. Hij haalt er alles uit wat hij wil: pannen, planken, stutten en bakstenen, wat hij maar nodig heeft. De mens die zich op deze wijze concentreert doet het hetzelfde als kinderen die met een blokkendoos huizen bouwen. Hij brengt dingen in zijn geheugen bij elkaar en daarmee stelt hij een voorwerp samen om zich op die manier te concentreren. HIK heeft het vaak over het creëren van je eigen Godsideaal bijvoorbeeld en bedoelt dat meer als vertrekpunt voor een verdere spirituele en mystieke verdieping. Het mysterie dat weet en stil van alles bewust is, misschien wel het ´ik Ben´.
De volgende fase is die van contemplatie. Je wisselt van concentratie op handeling naar het concentreren op een idee. Dat is niet makkelijk want onze geest is erg glibberig en bepaalt zijn eigen tempo, gerichtheid en daarmee ook onrust. HIK vertelt in dit boek dat om die reden mystici een touw bedachten om de geest vast te binden. En dat touw is de adem. Het is met behulp van dat touw dat zij de geest vastbinden en hem vasthouden op de plek waar zij hem willen hebben. Zoals een vogel zijn speeksel gebruikt om een nest te maken, zo gebruikt een mysticus zijn adem en atmosfeer schept en licht en magnetisme om in te leven. Op een manier doet mij dat denken aan Zarathoestra want in deze tekst lezen we: 'Noch onze gedachten, noch leringen, noch wil, noch woorden, noch keuzes, noch daden, noch ons innerlijk, noch onze ziel zijn het daarmee eens.' Woorden die het goddelijk sprak tot het boze. Want met concentratie en wil en inzicht kun je elastischer loslaten dat wat in de weg staat voor harmonie of op zijn minst er getuige van kan zijn dat er ook allerlei rare en negatieve kanten in je verscholen zijn die dan hindernissen blijken te zijn op weg naar verlichting.
De derde trap van concentratie is meditatie. In dit stadium opent men zich; men neemt deel aan het stille leven, en vanzelf stelt men zich ook meer open voor het uiterlijke leven. Eerst dan begint een mens te beseffen dat het uiterlijk en innerlijk leven, in feite alles, met elkaar in verbinding staat. Dan beseft de mens dat het stille leven de grootste aller leermeesters is en alles weet. Het onderwijst niet alleen, maar geeft ook vrede, die vreugde, die kracht en harmonie die het leven tot iets schoons maken.
De vierde fase is realisatie, verwezenlijking, het resultaat van de drie andere trappen. In de derde fase achtervolgt de mens de meditatie; maar hier achter volgt de meditatie de mens. Met andere woorden, het is niet langer de zanger die het lied zingt, maar het lied zingt de zanger. Deze vierde trap is een soort verruiming van het bewustzijn; het is de ontplooiing van de ziel; het is een diep duiken in zich zelf; het is in gemeenschap treden met elk atoom van het leven dat in de hele wereld aanwezig is; het is het beseffen van het echte 'ik', waarin vervulling van het doel van het leven ligt. In de joodse Kabbala lezen we dat de mens tot taak heeft alle goddelijke vonken te verzamelen en zo het goddelijke bewustzijn kan laten schijnen.
Wat hebben we dus tot onze beschikking aan instrumenten om ons bewustzijn te verruimen? Aandacht en concentratie, adem, beweging, beeld, idee, zelf en ziel. Maar ik wil het nog eens hebben over concentratie, want wat is dat nu precies? In de stappen die HIK benoemt valt op dat de eerste drie zou je kunnen zeggen tot vormen van concentratie behoren. Een eerste stap in concentratie is op 1 ding te concentreren in een oceaan van afleidingen. Het is ook het ontwikkelen van een meer panoramisch bewustzijn met een voortdurende alertheid met het vermogen tot een betekenisvolle aandacht voor het leven binnen in ons als daar buiten. Of we kunnen ook zeggen dat de we gehele aandachts boog kunnen volgen dan alleen de eindproducten van de aandacht. Dus het betreft het ontwikkelen van een veel bredere focus van aandacht. Het is tegelijkertijd een focus naar binnen en naar buiten en een focus op al het overige. En wellicht dan dat we in de buurt komen van het beleven van het leven dat getuigt van zichzelf door middel van ontelbare blikken, en in de buurt komen bij wat HIK noemt: de omvattende blik van de Ene. Dan zijn we in verbinding met deze omvattende blik, dus dit allemaal impliceert dat wij in staat kunnen zijn om binnen onze eigen context diezelfde omvattende meedogende blik te creëren.
Het gaat dan om het wakker maken van deze geconcentreerde aandacht als machinist, conducteur, bezieler, regisseur en als mysterie, om een open kanaal te kunnen zijn die meer is dan het leven van alledag. Soms tel ik wel 5 werkelijkheden die tegelijkertijd en apart en door elkaar informatie verzorgen om tot een omvattende blik te komen misschien: het leven van alledag met onze zintuigen - in het Boeddhisme wordt het denken ook als een zintuig beschouwd overigens -de dromen, de meditatieve afstemmingen , de gouden inspiratie momenten, en dan heel soms de blik die meekijkt door mij heen. Allemaal lagen van bewustzijn die op verschillende manieren de werkelijkheid vormen. En het proces dat Hayo heet is. Of welk levende wezen dan ook. Omdat alles een proces is, kan het niet statisch en gefixeerd zijn. Is het vloeiend en lerend, onderzoekend en leergierig, wachtend en stil, groeiend en afnemend, extatisch en droef. Kortom alles wat ons tot een levend wezen maakt en stromend is, vurig en stabiel, chaotisch en verbindend. Heel soms, want het is een heel moeilijk te doorgronden filosofisch en abstracte boeddhistisch tekst over vorm en leegte, lijkt het mij dat een betekenis kan zijn en nu komt eerst de betreffende tekst: De vorm is leeg en daarom zijn er geen moeilijkheden om te onderscheiden. Het voelen is leeg en daarom is er geen gevoel. Het denken is leeg en daarom is er geen weten. De wil is leeg en daarom is er geen doen. Het bewustzijn is leeg en daarom is er geen ontwaking- Het gaat hier totaal niet meer over identificatie en personalisatie en individualisering, en die ons brengt naar de bewuste stilte en het ophouden van willen bereiken, het gaat des te meer over de omvattend meedogende blik van de Ene, aangestipt in de psalmen: Wie mag de berg van God bestijgen, wie mag staan op zijn heilige plaats? [de hereniging] Wie reine handen heeft en een zuiver hart, zich niet inlaat met leugens. [de zelfverwerkelijking]
Zo leer je een harte oog te hebben als mens voor de medemens en als mens ben je gericht op andere levende wezens, omdat je invoelend, inlevend en meer empathisch bent geworden en deze behoren intrinsiek tot de goddelijke kwaliteiten. Daarnaast meer begripvol en respectvol en je weet de ander te waarderen en je bent niet veroordelend en je durft te delen (ook jouw eigen gevoelens en ervaringen) En dat wordt wakker gemaakt door discipline te beoefenen, meditatieve ervaring te ontwikkelen, waarheid over je zelf te ontdekken en wijsheid ondanks je zelf als het ware te verzamelen. In soefi termen zeggen we dan om het verbindende zelf te realiseren door je ego te trainen, de kunst van een vriendelijke blik te cultiveren, verruiming van bewustzijn, het wakker maken van onvoorwaardelijke liefde en deze te kennen en de mate waarin je beseft dat alles met alles in verbinding is en staat en dat zoiets leidt tot dienstbaarheid. En dat is tevens de weg die we hier symbolisch opgesteld zien staan op het altaar: begrip ontwikkelen over wijsheid, mededogen, zuiverheid, de wet, de zelfopoffering, de eenheid en tenslotte de waarheid in ons zelf en over ons zelf
En dan komen we in de buurt van een altaar zijn voor dat alles wat ons op weg naar liefde, harmonie en schoonheid brengt. En de enige inspanning die ons gevraagd wordt, als we leerling willen zijn, is om door onze eigen schaduw te durven gaan en door diepe dalen heen weer het licht zien en beleven en uitdragen.